شیمی درمانی بعد از عمل سرطان پستان

هدف شیمی درمانی بعد از عمل سرطان پستان از بین بردن سلولهای سرطانی یا حداقل مختل شدن رشد آنها است. داروهای سیتوستاتیک معمولاً به صورت تزریق داخل ورید یا به صورت قطره ای در کلینیک سرپایی بیمارستان انجام می شود. برخی از داروهای سیتوستاتیک به صورت قرص یا کپسول تجویز می شوند که می توانند در خانه مصرف شوند.

یک دوره شیمی درمانی ترکیبی از داروهای مختلف سیتوستاتیک را شامل می شود. این درمان در چندین دوره انجام می گردد زیرا همه ی سلول های سرطانی به طور همزمان از بین نمی روند. هر چرخه تنها بخش مشخصی از سلول های سرطانی را از بین می برد. در بین چرخه ها، سلولهای سالم سریعتر از سلولهای سرطانی باقیمانده بهبود می یابند.

متخصص انکولوژیست بسته به نوع، اندازه، مرحله و درجه سرطان پستان در زمان تشخیص، شیمی درمانی بعد از عمل را بطور جداگانه برنامه ریزی می کند.

ترکیب CEF چیست ؟

شایع ترین شکل سرطان پستان با ترکیب CEF درمان می شود ( C = سیکلوفسفامید، E = اپیروبیسین، F = فلوئورووراسیل ) به صورت داخل وریدی تجویز شده و درمان یک ماه پس از عمل آغاز می شود. دوز با توجه به سطح پوست بیمار محاسبه می گردد، که این درمان در فواصل سه هفته ای تکرار می شود مشروط بر این که سلولهای خون طبیعی در حد بینایی به اندازه کافی بهبود پیدا کنند. معمولاً درمان در کل شش بار تکرار می شود.

اگر تومور پستان نسبتاً بزرگ شده باشد و مورفولوژی سلول نشان دهد که تهاجمی تر است، از داروی سیتوستاتیک به نام تاکسوترا استفاده می گردد که  به صورت داخل وریدی تجویز می شود. درمان پس از یک ماه بعد ازعمل آغاز شده و در فواصل سه هفته ای سه بار تکرار می شود. پس از سه چرخه، درمان با ترکیب CEF ادامه می یابد، سه بار در فواصل سه هفته انجام می شود.

در صورت وجود گیرنده های HER2 در سلول های سرطان پستان، درمان تاکسوترا با درمان هرتسین همراه است. هرسپتین به همراه تاکسوتر ۹ بار در فواصل یک هفته انجام می شود. هرتسین یک داروی سیتوستاتیک نیست بلکه یک داروی هدفمند است که گیرنده ها را مسدود می کند.

هنگام درمان سرطان التهابی پستان ( پستان قرمز و متورم است )، سه چرخه شیمی درمانی در فواصل سه هفته قبل از عمل انجام می شود. عمل جراحی بین چرخه ها انجام شده و ۳ - ۶ دوره دیگر شیمی درمانی بعد از عمل طبق دستورالعمل های انکولوژیک انجام می شود.

اگر تعداد گلبولهای سفید بعد از شیمی درمانی خیلی کم باشد، رشد سلولهای سفید با درمان G-CSF  تحریک می گردد. این دارو معمولاً به صورت خوراکی و یا به صورت قرص به بیمار داده می شود.

عوارض جانبی شیمی درمانی

بیشتر علائم مربوط به عوارض شیمی درمانی قابل پیشگیری یا کاهش می باشد.

بسیاری از سلولهای سالم به سرعت ترمیم کننده ی بدن نسبت به داروهای سیتوستاتیک حساس هستند. روزانه میلیون ها سلول جدید در مغز استخوان و همچنین در پوست سر و غشاهای مخاطی دهان و روده تولید می شود.

شیمی درمانی همچنین برخی از سلولهای سالم مغز استخوان، پوست سر و غشاهای مخاطی را از بین می برد. عوارض جانبی شیمی درمانی مرتبط با این موارد شامل کم خونی، ریزش مو و مشکلات گوارشی و روده است.

مو و شیمی درمانی

احیا سلولها در پوست سر با استفاده از شیمی درمانی قابل قطع است و باعث ریزش مو در بعضی از بیماران می شود. گاهی موها در توده های بزرگ ریخته می شوند. ریزش مو همچنین می تواند در سایر قسمت های بدن از جمله ابروها، ریش و موهای پوستی ایجاد شود.

ناخن ها بخشی از پوست هستند و می توانند بیرون بیایند. هنگامی که شیمی درمانی به پایان رسید موهای بدن مجدداً رشد می کنند.

حالت تهوع ناشی از شیمی درمانی

قبل از شروع شیمی درمانی، داروهای ضد تهوع به خوبی تجویز می شوند. این بیماری تا زمانی که علائم وجود داشته باشد ادامه خواهد یافت.

اشتها در طول درمان

علاوه بر شیمی درمانی، خود سرطان می تواند باعث از بین رفتن اشتها و وزن شود. توصیه می شود که در فواصل مکرر، بخش های کوچکی از غذا را مصرف کنید.

غذای سرد باعث تهوع کمتر از غذای گرم می شود و در صورت آسیب دیدن غشاهای مخاطی در دهان، خوردن آن آسان تر خواهد بود. در صورت دشوار بودن غذا خوردن نوشیدنی های مغذی توصیه می شود.

غشاهای مخاطی

غشاهای مخاطی بدن همیشه به اندازه کافی سریع در طول درمان سرطان ترمیم نمی شوند. این می تواند باعث زخم دهان، خشکی دهان، حالت تهوع، اسهال و مشکلات روده شود. پس از اتمام شیمی درمانی، این علائم نیز بعد از مدتی از بین می روند.

گلبول های خون

گلبول های قرمز خون اکسیژن را به تمام اندام ها و بافت های بدن منتقل می کنند. شیمی درمانی تعداد گلبول های قرمز بدن را کاهش می دهد. این می تواند باعث پایین آمدن سطح هموگلوبین شود، که می تواند باعث خستگی و کمرنگی شود.

گلبول های سفید بدن از بدن در برابر باکتری ها و ویروس ها محافظت می کنند. هنگامی که تعداد گلبول های سفید بدن کاهش یابد، استعداد ابتلا به عفونت افزایش می یابد. خطر ابتلا به عفونت معمولاً بین ۷ - ۱۴ روز پس از شیمی درمانی است. توصیه می شود در این مدت از تماس با افراد مبتلا به سرماخوردگی خودداری کنید. اگر بیمار در خانه دمای بالایی ایجاد کند، باید با درمانگاه تماس بگیرد.

پلاکت های خون ( ترومبوسیتها ) به انعقاد خون و زخم ها برای بهبودی کمک می کنند.

معمولاً مغز استخوان بهبود می یابد و شمارش خون بین چرخه شیمی درمانی به حالت عادی باز می گردد. این با آزمایش خون کنترل می شود. شیمی درمانی ممکن است توسط هورمون درمانی، یعنی آنتی استروژن درمانی انجام شود تا سطح استروژن تا حد ممکن کاهش یابد. در صورت یافتن گیرنده های استروژن پروژسترون در تومور از این روش درمانی استفاده می شود.

• آیا مردان هم دچار سرطان پستان میشوند؟

بله، مردان هم دچار سرطان پستان میشوند اما نسبت میزان بروز این بیماری در مردان به خانم ها معمولا کمتر از یک به صد میباشد و به طور کلی بیماری نادری محسوب میشود. 

میزان خطر در طول عمر برای مردان عادی ۰٫۱ درصد، در موتاسیون ژن BRCA 1 یک درصد و درموتاسیون ژن BRCA 2 شش درصد میباشد.

• عوامل خطرساز برای سرطان پستان در مردان کدامند؟

به طور کلی عوامل خطرساز برای سرطان پستان در مردان به طور کلی مشابه عوامل خطرساز در خانم ها می باشند.

همچنین میتوان از عوامل ژنتیک و فامیلی، مصرف استروژن، تستوسترون ویا فیناستراید، بیماری هایی مانند ارکیت(عفونت بیضه ها)، چاقی، بی تحرکی، رادیوتراپی و تماس با مواد شیمیایی مانند بنزین را نیز نام برد.

• آیا برای مردان هم غربالگری وجود دارد؟

خیر زیرابه دلیل نادر بودن و شیوع بسیار پایین این بیماری توصیه ای برای غربالگری وجود ندارد.

حتی در مردان با تست ژنیتک مثبت ناقلین موتاسیون ژن( BRCA 1,2) هم توصیه مشخصی برای غربالگری وجود ندارد.

• چه وقتی باید به سرطان پستان در مردان مشکوک شد؟

معمولا در مردان سرطان پستان در سنین بالا رخ میدهد. این بیماری به صورت توده ای سفت و بدون درد بروز می یابد که اغلب پشت ناحیه رنگی مرکزی پستان قرار گرفته است.

• سرطان پستان مردان چگونه تشخیص داده میشود؟

تشخیص این بیماری همانند روشی است که برای خانم ها انجام میگردد یعنی ماموگرافی و نمونه برداری.

• درمان سرطان پستان مردان چگونه است؟

برای درمان این بیماری از همان روشی استفاده می گردد که برای خان ها انجام میشود. روش درمان جراحی که شامل برداشتن کل بافت پستانی و نمونه برداری از غده لنفاوی نگهبان میشود. شیمی درمانی، پرتودرمانی و هورمون درمانی نیز با همان معیارها و به همان روش انجام میشود که در خانمها انجام میشود.

• آیا سرطان پستان مردان نسبت به سرطان پستان در خانم ها خطرناک تر است؟

خیر بلکه در هر مرحله از سرطان پستان میزان خطر در آقایان و خانم ها به یک اندازه است.

• آیا سرطان پستان در مرد میتواند موجب افزایش خطر سرطان پستان در فرزندانش شود؟

سرطان پستان در مرد دلیل کافی برای انجام تست ژنتیک برای او است. در صورت مثبت شدن تست ژنتیک لازم خواهد شد فرزندان وی نیز از این بابت مورد بررسی قرار بگیرند. این موضوع به خصوص در دختران این فرد اهمیت پیدا میکند چرا که در فرزندان پسر حتی با وجود موتاسیون ژنی احتمال بروز سرطان بسیار پایین است اما دختران پرخطر محسوب خواهند شد.

•  هورمون درمانی درسرطان پستان چیست؟

اغلب سرطان های پستان به هورمون استروژن حساس هستند و سرکوب استروژن موجب سرکوب سلولهای سرطانی می گردد. هورمون درمانی به معنی تجویز داروهای ضد هورمون استروژن است و این یکی از روش های موثر درمان در سرطان پستان است.

• به چه بیمارانی هورمون درمانی داده میشود؟

معمولا به بیمارانی که گیرنده هورمون استروژن و پروژسترون روی دیواره سلولهای سرطانی شان داشته باشند هورمون درمانی تجویز می گردد. این گیرنده ها با آزمایش IHC که قسمتی از آزمایشات پاتولوژی بیمار است مشخص میشوند.

• هورمون درمانی شامل چه داروهایی میگردد؟

معمولا در سنین جوانی تا قبل از یائسگی تاموکسی فن تجویز می گردد و در خانمهای یائسه از مهارکننده های آروماتاز مانند لتروزول استفاده میشود.

• این داروها برای چه مدتی تجویز میشوند؟

معمولا داروهای هورمون درمانی به مدت پنج تا ده سال تجویز می گردند.

• عوارض تاموکسی فن چیست؟

میتوان گفت از مهمترین عوارض تاموکسی فن افزایش خطر ابتلا به سرطان رحم ( آندومتر ) است که بیشتر در خانم های بالای ۵۰ سال دیده میشود. از سایر عوارض آن افزایش خطر لخته شدن خون در رگها بدن و افزایش احتمال کاتاراکت (آب مروارید) میشود نام برد ، در خانم های یائسه البته توصیه میشود به جای تاموکسی فن از رالوکسی فن یا مهار کننده های آروماتاز استفاده شود.

• توصیه های هنگام مصرف تاموکسی فن کدامند؟

تحت نظر بودن توسط متخصص زنان و چشم پزشک لازم است و توصیه می گردد.

• غیر از تاموکسی فن از چه داروهایی برای هورمون درمانی استفاده میشود؟

این داروها به ۲ دسته تقسیم می گردند که عبارتند از:

1. داروهای ضد استروزن مانند تاموکسی فن و رالوکسی فن.
2. داروهای مهارکننده آروماتاز مانند لتروزول و آناستروزول.

• عارضه مهار کننده های آروماتاز چیست؟

استفاده از آروماتاز خطر ابتلا به سرطان آندمتر را نسبت به مصرف تاموکسی فن بسیار کاهش میدهد. اما عارضه اصلی مصرف آروماتازکاهش تراکم استخوان است و به همین دلیل این بیماران باید از داروهایی تحت عنوان بیس فوسفونات استفاده کنند و وضعیت تراکم استخوانهایشان مدام مورد بررسی قرارگیرد.